4 / 19
DIE
GRAAN- EN OLIESADEBEDRYF
VAN SUID-AFRIKA – ‘N REIS DEUR TYD
ႆ
KRITIEK OP DIE KASSIER-KOMITEE
Die samestelling van die Kassier-komitee het kritiek van verskeie oorde, in-
sluitende NAMPO, ontlok, veral ten opsigte van bekende vooroordele en ’n
gebrek aan in diepte kennis van die bedryf van sekere lede van die Komitee.
Met die bekendstelling van die verslag was NAMPO sowel as ander kundiges
van mening dat die verslag oppervlakkig was, dat verskeie van die Komitee
se bevindings en aanbevelings berus het op afleidings vanuit voorafopgestel-
de sienings en filosofieë, eerder as praktiese markkundigheid en dat dit nie
die invloed op die verskillende belange, soos in die opdrag vervat, behoorlik
oorweeg het nie.
Die mening is ook gehuldig dat die verslag op ’n onregverdige wyse sekere
veralgemeende stellings ten opsigte van bemarkingsrade gemaak het en eer-
der sommige van die Komiteelede se filosofiese sienings oor ’n vrye mark
weergegee het as omdie behoeftes van die bedryf te evalueer. Voorstaanders
van beheerde landboubemarking het die Komitee se stellings gekritiseer deur
daarop te wys dat nêrens in die wêreld ’n volkome vrye mark bestaan nie.
Kritici het ook daarop gewys dat verskeie in-diepte ondersoeke wat ge-
durende die laaste dekade voorafgaande die Komitee se verslag uitgevoer is,
bevind het dat die eenkanaalbemarkingstelsels vir landbouprodukte behou
moes word, hoewel erkenning gegee is dat die bestuur daarvan met verloop
van tyd by veranderde omstandighede aangepas moes word. Die laaste van
hierdie verslae, dié van die sogenaamde Brand-komitee, waarop produsente
sowel as verbruikersgroepe verteenwoordig was, is vrygestel in dieselfde
jaar as wat die Kassier-komitee aangestel is. Hierdie ondersoeke en bevin-
dinge is egter nie deur laasgenoemde komitee in aanmerking geneem nie.
Sommige van die meer algemene aanbevelings het ingesluit:
• Dat die graderingstandaarde vir mielies, koring en ander graansoorte aangepas
moes word om die voedings- en ekonomiese waarde daarvan beter te weerspieël;
• dat die bemarkingsrade vir graan ’n meer verbruikersvriendelike benadering ten
opsigte van prysbepaling moes volg;
• dat in die gevalle waar die bemarkingsrade ’n eenheidsprysingsbeleid toegepas
het, dit onmiddellik afgeskaf en vervang moet word met ’n prysvormingstelsel
wat die vergelykbare voordele beter sou weerspieël, insluitende liggings- en
kwaliteitsverskille; en
• dat statutêre eenkanaal- en prysondersteunende bemarkingskemas afgeskaf
moes word en die bestaande bemarkingsrade as private en vrywillige organisa-
sies voortbestaan.
Terselfdertyd het die Kassier-komitee gewaarsku teen die gevaar dat deregulering
moontlik kon lei tot ’n verlies aan bedryfsinligting, aangesien die beheerrade op
daardie stadium vir die voorsiening daarvan verantwoordelik was.
Die Komitee het ook gemeen dat die Staat groter verantwoordelikheid moes
neem om voedselsekerheid in Suid-Afrika te verseker. Dit behoort nie in die
landboubemarkingstelsel geïntegreer te word nie, maar moet uit die sentrale
begroting befonds word, met die nodige versekering van deursigtigheid.
Vroeg in 1993, kort nadat die Kassier-komitee se verslag vrygestel is, het Minister
Van Niekerk ’n Landboubemarkingsbeleid-evalueringskomitee (LBBEK) aangestel.
Die LBBEK se opdrag was om, met die oog op ’n bemarkingsbeleid vir verkillende
landbouprodukte, ’n raamwerk met riglyne vir toekomstige bemarkingstelsels vir
elke landbouproduk voor te stel en in samewerking met ander belanghebbendes,
insluitende die beheerrade, riglyne vir ’n implementeringsplan op te stel.
Hoewel die LBBEK uit verteenwoordigers van ’n wyd-uiteenlopende aantal be-
langegroepe saamgestel is, het dit uiteindelik daarin geslaag om ’n konsensusver-
slag aan die Minister te lewer. Die verslag het aanbeveel dat die
status quo
behou
word, maar met verminderde regulering en groter deursigtigheid.
Klankgreep: Die vrye mark is
’
n illusie – dit is
inderwaarheid
’
n gemanipuleerde mark – mnr
Crawford von Abo.
’
n Eksemplaar van die Kassier-komitee se
bevindinge. Dié verslag het daartoe gelei
dat mieliebemarking in Suid-Afrika finaal
verander het.
Klankgreep: Mnr Attie Swart, voormalige Ad-
junk-direkteur-generaal in die Departement van
Landbou sê mielies was die begin van die be-
weging na
’
n vrye mark.
