12 / 19
DIE
GRAAN- EN OLIESADEBEDRYF
VAN SUID-AFRIKA – ‘N REIS DEUR TYD
ႃႄ
met die visie om ’n veilige en effektiewe mark vir die verhandeling van afgeleide
instrumente in Suid-Afrika te wees.
Soos op 31 Desember 2015 het die volgende kontrakte op Safex verhandel:
Kontrak
Datum gelys vir verhandeling
Witmielies WM1
Maart 1996
Witmielies WM2
Julie 2000
Geelmielies YM1
Maart 1996
Geelmielies YM2
Julie 2000
Koring
November 1997
Sonneblom
Februarie 1999
Sojabone
April 2002
Vervoerdifferensiaal
Die vervoerdifferensiaal wat met die vestiging van Safex ingestel is, weerspieël
die vervoerkostekomponent wat by die prysbepaling in berekening gebring word
Dit verteenwoordig die vervoerkoste om graan vanaf verskillende lokaliteite na
Randfontein te vervoer.
Safex het Randfontein gebruik as die verwysingspunt vir die bepaling van die ver-
voerdifferensiaal, as gevolg van die groot volumes graan wat aldaar verwerk is.
Die vervoerdifferensiaal vir elke Safex-leweringspunt is dan bereken met die ver-
voerkomponent as basis en afgetrek van die Safex-prys om ’n basisprys by elke
silo te bepaal.
Aanvanklik is die vervoerdifferensiaal hoofsaaklik met verwysing na die koste van
spoorvervoer bereken, omdat die meeste graan per spoor vervoer is. Spoorver-
voer was goedkoper as padvervoer, met die gevolg dat namate die volumes graan
wat per pad vervoer is, toegeneem het, die kostekomponent dienooreenkomstig
verhoog is. Eweneens het die styging in die prys van diesel asook hoër instand-
houdingskoste aan vragmotors as gevolg van die swak toestand van paaie met
verloop van tyd tot ’n groter vervoerdifferensiaal aanleiding gegee.
Infrastruktuur
Na deregulering van die markte in 1996 en die gepaardgaande veranderings in
produksievolumes in sekere afgeleë en marginale gebiede, het verskeie van die
silo’s en spoorweginfrastruktuur wat in die beheerde tydperk gevestig is, basies
in onbruik verval, terwyl ’n groter konsentrasie van opberging in ander gebiede
ontstaan het.
Ten tye van deregulering was die opbergingskapasiteit feitlik in geheel onder be-
heer van die voormalige landboukoöperasies. Bewerings het ontstaan dat van die
opbergers hulle dominansie ten opsigte van stoorkapasiteit misbruik het om on-
mededingende praktyke toe te pas. Een van die grootste opbergers van mielies van
die tyd, Senwes, is inderdaad deur die Mededingingskommissie daarvan aange-
kla dat hulle hul dominante posisie in die voorsiening van opbergingskapasiteit
misbruik het. Met die koms van alternatiewe opbergingsfasiliteite na deregule-
ring, byvoorbeeld silosakke en graandamme, het handelaars ander opsies as slegs
die beton silo’s van die voormalige koöperasies gehad en sou dit in alle waar-
skynlikheid nie meer vir ’n silo-eienaar maklik wees om die mark vir opberging te
domineer nie.
Landboubesighede
Een van die grootste aanpassings vir produsente kort na deregulering was die
verandering in hulle verhouding met landbou-ondernemings. Vanaf die aanvang
van beheerde bemarking in Suid-Afrika in die 1930’s, het landboukoöperasies ’n
baie belangrike rol in die graanbedryf gespeel. Die koöperasies, wat deur pro-
dusente besit en beheer is, het as agente van die beheerrade, wat die enigste
wettige bemarkers van graan was, gefunksioneer. Graanprodusente het hulle